Jevrejsko groblje u Tuzli – Svjedočanstvo razvoja tradicije i kulture jevrejske zajednice

0
3060

Jevrejsko groblje u Tuzli, na lokalitetu Borić, Tuzla, je svjedočanstvo jevrejskog prisustva u historiji Bosne i Hercegovine. Na sjednici Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika održanoj od 31. jula 2018. godine, groblje proglašeno je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Specifičnost u formiranju Jevrejske općine u Tuzli uvjetovalo je nepostojanje veće sefardske zajednice, te se razlikovala od ostalih općina po tome što je imala veću brojnost Aškenaza, nego Sefarda. Sefardi su Jevreji Španije, Portugala, Sjeverne Afrike i Bliskog Istoka. Pridjev „sefardski“ izveden je iz hebrejske riječi „Sefardu“, koja se odnosi na Španiju. Aškenazi su Jevreji, čiji preci potiču iz Sjeverne, Srednje ili Istočne Evrope.

U srednjovjekovnoj rabinskoj književnosti pojam „Aškenaz“ počeo se primjenjivati za Njemačku. Ova podjela uvjetovala je osnivanje dvije Jevrejske općine sa posebnim hramovima od kojih se jedan (sefardski) nalazio u današnjoj Jevrejskoj ulici, a drugi (aškenaski) u Klosterskoj ulici.

jevrejsko groblje u tuzli - svjedočanstvo razvoja tradicije i kulture jevrejske zajednice
Jevrejsko groblje u Tuzli - Svjedočanstvo razvoja tradicije i kulture jevrejske zajednice

Iako su postojale dvije Jevrejske općine i dvije sinagoge, Jevreji Tuzle su imali zajedničko groblje. Ovo groblje je formirano krajem 19 stoljeća na lokalitetu Borić. Ono je jedno od tri u Bosni i Hercegovini i predstavlja jako vrijedan kulturno-historijski spomenik.

Današnji broj Jevreja u Tuzli, što Sefarda što Aškenaza je znatno manji od broja grobova njihovih sunarodnjaka.

jevrejsko groblje u tuzli - svjedočanstvo razvoja tradicije i kulture jevrejske zajednice
Jevrejsko groblje u Tuzli - Svjedočanstvo razvoja tradicije i kulture jevrejske zajednice

Jevrejsko groblje se prostire na površini od oko 2760m2 sa ukupno 161 grobnicom. Na groblju su evidentirane grobnice sa kraja 19 stoljeća što smo evidentirali na nadgrobnicima a to su godine 1868, 1892, 1893, 1894, 1897 godina ali i 2017 što nas upućuje na činjenicu da je groblje i danas aktivno.

Natpisi na spomenicima su pisani na bosanskom i njemačkom jeziku. Važno je napomenuti da neki od nadgrobnika po svojim vrijednostima, bilo da je riječ o starosti, karakterističnim graditeljskim elementima, oblicima, natpisima i slično predstavljaju vrijedno i značajno kulturno-historijsko naslijeđe.

jevrejsko groblje u tuzli - svjedočanstvo razvoja tradicije i kulture jevrejske zajednice
Jevrejsko groblje u Tuzli - Svjedočanstvo razvoja tradicije i kulture jevrejske zajednice

Forme i oblici nadgrobnika raznovrsni su. Stariji, koji pripadaju Sefardima, su u obliku položenih kamenih sanduka. Dolaskom Aškenaza u drugoj polovini 19. stoljeća, na groblju se pojavljuju i moderniji oblici nadgrobnika po uzoru na one nastale u Zapadnoj Evropi. Dvije forme nadgrobnika dominiraju grobljem, a to su nadgrobnici u formi stele i obeliska koji se javljaju kao samostojeći, na postolju ili u kombinaciji sa horizontalnom pločom.

Veliki broj natpisa je ostao očuvan, što je važan dokument o porodicama koje su živjele u Tuzli u tom periodu. Natpisi su dvojezični, isklesani hebrejskim kvadratnim pismom i latiničnim pismom. Oblici, ukrasi, simboli kao i natpisi pružaju jednu od najbolje dokumentiranih svjedočanstava razvoja tradicije i kulture jevrejske zajednice u Bosni i Hercegovini.